Planos de situación da parroquia de Recesende, dentro do termo municipal de Teo; e das inscricións en galego dentro do cemiterio
Coa orientación do profesor Xesús Cociña Souto, o estudantado de 2º de bacharelato do instituto de Cacheiras realizou a visualización e o estudo do patrimonio documental do cemiterio de San Xoán de Recesende, no concello de Teo. Feitas as comprobacións, comunícannos que neste momento hai un total de 10 panteóns con textos en galego (5,59 %). Como algunhas familias colocaron varias placas, elévase a 18 o número de inscricións particulares. A elas hai que sumar a colocada pola Asociación de Veciños “O Castro” de Recesende. A entidade responsable do cemiterio puxo unha placa en galego sobre o decreto de sanidade mortuoria de Galicia (2014).
Segundo o estudo educativo, a primeira familia que utilizou o galego foi a do panteón de Manuel Mosquera Gallego, no ano 2004, no nicho de Arturo Mosquera Cela. Nese panteón hai dous textos en galego (dun total de tres) e nel documéntase tamén a segunda vez que se usou o galego, no ano 2006, no nicho de Adelina Mosquera Cela.
Nese mesmo ano apareceu o terceiro texto en galego, no nicho de José Óscar Pascual Seoane. Dáse a circunstancia de que estes tres primeiros textos, xunto con outros seis, están todos xuntos no primeiro corredor (na entrada ante as sepulturas na terra). Por tanto, o 50% das inscricións en galego (9 de 18) están xa na primeira fila de panteóns (situados ao lado desas tumbas no chan, á beira da igrexa), sendo as dúas máis recentes do ano 2022.
Primeira inscrición en galego no cemiterio de Recesende (2004)
Esta placa complementa a inscrición principal de 2009
Complemento con mensaxe escrita en galego internacional. Acompaña unha inscrición colocada en 2020
Palabra e Memoria é unha intervención de educación social que fomenta a participación de toda a comunidade. Como naceu no ámbito escolar, os primeiros sectores implicados foron alumnos e alumnas, persoal docente e familias. Inmediatamente despois, entrou en comunicación coa Comisión Parroquial de Burela, coas funerarias e os comercios de flores e outros complementos e tamén coa administración municipal.
A primeira visualización realizouse no ano 1997 nos cemiterios parroquial e municipal. Pretendíase comparar a evolución do uso da lingua galega entre a data de inauguración do camposanto de titularidade eclesiástica (1912) e a aprobación da Constitución e o Estatuto de Autonomía; e entre a Transición e ese mesmo momento do final do século (18 anos).
Non houbo necesidade de facer comparación. En 85 anos ningunha das perto de 500 familias con propiedades nos cemiterios fora capaz de superar o tabú e o idioma galego aínda non chegara a aparecer nas inscricións de recordo para as persoas falecidas.
No mes de setembro de 2003 fíxose unha segunda visualización, que deu como resultado a localización do primeiro panteón coa innovación: a indicación da propiedade e a lápida do primeiro nicho ocupado estaban inscritas no idioma até ese momento proscrito. A novidade producírase no final de 1997, o ano da primeira revisión.
Na primavera de 2004 realizouse a primeira chamada de atención pública. No marco dunha exposición que recollía o uso da lingua galega escrita polas familias de Burela, a fotografía desa inscrición funeraria chamou moito a atención e nese mesmo momento comezou un proceso de transformación que agora mesmo está en marcha e que ofrece estes resultados.
ÁMBITO
1912-1980
1980-1997
1997-2000
2000-2006
2006-2009
2009-2015
2015-2020
2020-2024
BURELA
0
0
1
6
10
18
30
51
Vinte anos máis tarde (2004-2024), o Consello da Cultura Galega decidiu dedicar os XXVI Encontros para a Normalización Lingüística ao uso do noso idioma nos rituais funerarios. Desde o mesmo momento da elección do tema, a intervención educativa Modelo Burela contou coa colaboración do xornalista David Canto Veiga e comezaron os traballos para a elaboración da Cartografía do uso do galego nos camposantos.
Presentados os mapas dentro dos citados Encontros, entre o día 15 de outubro de 2024 e o momento presente foron moitas as persoas que fixeron entrega do seu traballo altruísta, de maneira que agora mesmo teñamos a posibilidade de ofrecer publicamente esta primeira panorámica global, que continuamos completando.
Nesta táboa recóllense unicamente casos de familias convencionais, totalmente anónimas antes da realización deste traballo. É un complemento do patrimonio documental que está á vista do público en lugares emblemáticos como o Panteón de Galegos Ilustres ou os cemiterios de Santo Amaro (na Coruña) ou de Mondoñedo.
